TƏHLİL

Rəqəmsal pul qlobal maliyyə bazarını sürətlə fəth edir, müasir iqtisadiyyatın tərkib hissəsinə çevrilir. Ekspertlər həm özəl investorlar, həm də iri maliyyə institutları tərəfindən kriptovalyutalara marağın görünməmiş artımını qeyd edirlər. Bununla belə, rəqəmsal aktivlərin dərəcələrində kəskin dalğalanmalar həm insanları əhəmiyyətli dərəcədə zənginləşdirə, həm də bir neçə saat ərzində əhəmiyyətli itkilərə səbəb ola bilər. Kriptovalyutaya sərmayə qoymaq pul qazanmaq üçün geniş imkanlar təqdim edir, lakin ehtiyatlı bazar təhlili və risklərin idarə edilməsinə balanslaşdırılmış yanaşma tələb edir.

Bu gün Azərbaycanda ölkə vətəndaşlarına problemsiz xidmət göstərən iri kriptovalyuta birjalarının işində heç bir məhdudiyyət yoxdur. Bu bazara maraq artır, lakin hər kəs rəqəmsal valyutanın incəliklərini asanlıqla başa düşə bilmir.

Mövzu ilə bağlı “Binance”nin Mərkəzi və Şərqi Avropa, Mərkəzi Asiya və Afrika üzrə regional rəhbəri Kirill Xomyakovla Azərtacın eksklüziv müsahibəsini təqdim edirik.

- Azərbaycanda rəqəmsal aktivlər sahəsində qanunvericiliyin perspektivlərini necə qiymətləndirirsiniz?

- Son illər Azərbaycanda rəqəmsal texnologiyalara, o cümlədən blokçeyn və kriptovalyutalara maraq artmaqdadır. Bu, ölkənin iqtisadiyyatının modernləşdirilməsi və innovativ həllərin tətbiqi üzrə ümumi strategiyasının bir hissəsidir. Hökumət orqanları investisiya cəlb etmək və istifadəçilərin maraqlarını qorumaq üçün rəqəmsal aktivlərin tənzimlənməsinin vacibliyini başa düşür ki, bu da müvafiq qanunvericiliyin hazırlanması üçün zəmin yaradır.

Bu gün Azərbaycan rəqəmsal aktivlər üçün infrastrukturun formalaşması mərhələsindədir. Dövlət sektorunda blokçeyn texnologiyalarının tətbiqi artıq müzakirə olunur ki, bu da qanunvericiliyin gələcək inkişafı üçün stimul ola bilər. Perspektivlərdən danışırıqsa, qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan rəqəmsal iqtisadiyyat üçün mütərəqqi qaydaların işlənib hazırlanması üzrə Qafqazda liderlərdən birinə çevrilmək potensialına malikdir. Əsas odur ki, bütün bazar iştirakçıları üçün optimal şəraitin inkişafı istiqamətində dövlət, biznes və ekspert icması arasında dialoq təmin olunsun.

- Azərbaycanda kriptovalyuta populyar deyil. Səbəblərdən biri də bu sahədə sabitliyin olmamasıdır. Sizcə, Azərbaycanda tənzimləyici orqanlar bununla bağlı hansı strategiyanı həyata keçirməlidir?

- Azərbaycanda kriptovalyutaların populyarlığının aşağı olması ilə bağlı deyilənlər real vəziyyəti düzgün əks etdirmir. Məsələn, “Triple-A”nın məlumatına görə, 2023-cü ildə 10 milyondan çox azərbaycanlı rəqəmsal aktivlərdən fəal istifadə edirdi və bu rəqəm artmaqda davam edir. Tənzimləmə ilə bağlı, əlbəttə ki, mühüm addım aydın və şəffaf qanunvericilik bazasının yaradılması olacaq.

Gözlənilməzlik və ya qaydaların olmaması çox vaxt bazar iştirakçılarını (böyük şirkətlər və ya özəl investorlar) ruhdan salır. Qanunvericilik aydın olmalı, istifadəçi hüquqlarını qorumalı və sənayeyə hədsiz təzyiq göstərməməlidir. Tənzimləyicilər birjalar və mədən şirkətləri üçün lisenziya tələblərini həyata keçirməyi bacaran Qazaxıstandan nümunə götürə bilərdilər ki, bu da bazar üçün sabit baza yaratmağa kömək etdi.

Eyni zamanda, “Binance” kimi qlobal oyunçular yerli səviyyədə kriptovalyuta infrastrukturunun inkişafında mühüm rol oynayırlar. Biz təkcə qlobal tendensiyaları yayımlamırıq, həm də qabaqcıl məhsulları, infrastrukturu və texnologiyaları yerli bazarın xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırırıq. Bu yanaşma istifadəçilərin rəqəmsal aktivlərlə inamla işləyə biləcəyi bir ekosistemin yaradılmasına kömək edir və bazar inkişaf üçün stimul alır.

- 4SIM və “Binance” şirkəti arasında imzalanan anlaşma memorandumunun əsas məqsədi nədir? “Binance” 4SIM-in inkişafına hansı innovativ texnologiyalar və ya həllər gətirə bilər?

- 4SIM və “Binance” arasında anlaşma memorandumunun imzalanması Azərbaycanda rəqəmsal ekosistemin inkişafı üçün strateji əhəmiyyətli addımdır. “Binance”nin məqsədi təkcə qabaqcıl texnologiyaların tətbiqi deyil, həm də rəqəmsal aktivlərin və blokçeyn həllərinin yerli səviyyədə populyarlaşmasına kömək edəcək dayanıqlı infrastruktur yaratmaqdır. Biz innovativ həlləri Azərbaycan bazarının xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdıraraq qlobal təcrübəmizi bölüşməyə hazırıq. Buraya təhsil təşəbbüslərinin dəstəklənməsi, istifadəçilər üçün təhlükəsiz və rahat xidmətlərin hazırlanması və rəqəmsal aktivlərə girişi asanlaşdıran texnoloji vasitələrin təmin edilməsi daxildir.

4SIM ilə əməkdaşlıq idarəetmə və avtomatlaşdırma proseslərində blokçeyn texnologiyalarının tətbiqi, həmçinin yerli kriptovalyuta ekosisteminin inkişafına töhfə verən yeni məhsulların yaradılması üçün yeni imkanlar açır. Bu tərəfdaşlıq Azərbaycanın rəqəmsal iqtisadiyyatda perspektivli oyunçu kimi mövqeyini gücləndirəcək və bu sənayedəki imkanlara daha çox diqqəti cəlb edəcək.

- Yerli sahibkarlar və startaplar üçün “Binance” ilə tərəfdaşlığın hansı üstünlükləri var? Bu tərəfdaşlıq Azərbaycanda rəqəmsal valyutaların və blokçeyn texnologiyalarının inkişafına necə təsir göstərə bilər?

- “Binance” ilə tərəfdaşlıq sahibkarlara və startaplara yeni texnologiyalara və təhsil resurslarına çıxış imkanı verir. Bu, innovativ blokçeyn həllərinin inkişafına kömək edir və Azərbaycan iqtisadiyyatının rəqəmsallaşmasına töhfə verə bilər. Bu cür tədbirlər innovasiyaların inkişafı üçün daha da əlverişli mühit yarada, texnologiya sektorunda məşğulluq imkanlarını genişləndirə və Azərbaycanın qlobal texnologiya xəritəsində gələcək inkişafına dəstək verə bilər.

- Azərbaycanda kriptovalyutaların tənzimlənməsi ilə bağlı mövcud vəziyyəti necə qiymətləndirirsiniz? Sizcə, hansı aspektlərin təkmilləşdirilməsinə ehtiyac var?

- Azərbaycanda kriptovalyutaların tənzimlənməsi ilə bağlı hazırkı vəziyyət ilkin mərhələdədir. Əsas təkmilləşdirmə istiqamətləri bazar iştirakçılarının hüquqi müdafiəsini təmin edən, innovativ inkişaf üçün stimul yaradan və fırıldaqçılıq da daxil olmaqla maliyyə risklərini minimuma endirən hərtərəfli qaydaların hazırlanmasıdır. Müasir texnologiyaların ölkə iqtisadiyyatına inteqrasiyasını sürətləndirmək üçün biznes sektoru ilə hökumət arasında səmərəli dialoqun yaradılmasına da diqqət yetirmək lazımdır.

- Azərbaycanda kriptovalyutaların tənzimlənməsində, sizcə, yaxın 1-2 ildə həllini tapmalı olan əsas məqamlar hansılardır?

- Növbəti 1-2 ildə Azərbaycanda kriptovalyutaların tənzimlənməsinin əsas vəzifələri aydın qanunvericilik bazasının yaradılması, eləcə də istifadəçilərin hüquqlarının müdafiəsi mexanizmlərinin hazırlanması olmalıdır. Bu baza rəqəmsal aktivlərin vəziyyətini, vergitutma və onlardan istifadə qaydalarını müəyyən edəcək.

İstehlakçıların kriptovalyutalarla bağlı risklər barədə məlumatlılığının artırılmasına yönəlmiş tədbirlərin həyata keçirilməsi və mübahisələr zamanı hüquqi dəstəyin göstərilməsi vacibdir. Bu cür addımlar bütün iştirakçılar üçün şəffaf və təhlükəsiz bazar yaratmağa kömək edəcək.

- “Binance” kriptovalyuta tənzimlənməsinin hansı beynəlxalq nümunələrini ən uğurlu hesab edir və onlar Azərbaycan üçün uyğunlaşdırıla bilərmi?

- Qazaxıstan regionda kriptovalyutanın tənzimlənməsinin ən uğurlu nümunələrindən biridir, Mərkəzi Asiyada liderə çevrilir və kriptovalyuta bazarının inkişafı üçün innovativ şərait yaradır. Ölkə Maliyyə Xidmətlərini Tənzimləmə Təşkilatında (Astana Financial Services Authority - AFSA) bir “FinTech” laboratoriyasını işə saldı, burada kriptovalyuta birjaları öz xidmətlərini sınaqdan keçirə bildi və 2024-cü ilin payızında AFSA kriptovalyuta platformalarına tam tənzimləyici lisenziyalar verməyə başladı. Mühüm nailiyyət “Binance” Qazaxıstanın belə bir lisenziya alan ilk kriptovalyuta birjası olması idi. Bu cür təcrübə kriptovalyuta bazarını tənzimləmək və vətəndaşların hüquqlarını qorumaq üçün oxşar tədbirlər tətbiq etməklə Azərbaycan üçün uyğunlaşdırıla bilər.

- “Binance” 5-10 ildən sonra Azərbaycanda kriptovalyutaların və blokçeyn texnologiyalarının gələcəyini necə görür?

- “Binance” olaraq biz əminik ki, kriptovalyutalar və blokçeyn texnologiyaları hər bir ölkədə, o cümlədən Azərbaycanda inkişaf edəcək. Biz kriptovalyuta əməliyyatlarında artımı və sənayelər arasında blokçeyn həllərinin qəbulunu gözləyirik və regionda bazarın inkişafı üçün innovasiyaları dəstəkləməkdən və beynəlxalq standartları formalaşdırmaqdan qürur duyuruq.

Mövcud qlobal tendensiyalar da kriptovalyutaların artımından xəbər verir. Prezident Donald Trampın seçilməsindən sonra ABŞ-ın 2025-ci ildə kriptovalyutaların tənzimlənməsində əhəmiyyətli addımlar atacağı gözlənilir ki, bu da ənənəvi maliyyə bazarından iştirakçıları cəlb etməyə və kriptovalyutaların beynəlxalq arenada qəbulunu sürətləndirməyə kömək olacaq. “Bitcoin” əsas maliyyə aləti statusunu möhkəmləndirərək 108 min dolları keçdi və “Bitcoin ETF”nin istifadəyə verilməsi onun əsas maliyyə bazarlarına inteqrasiyasını daha da artırır.

- “Binance”nin Azərbaycanda kriptoaktivlərlə bağlı innovativ layihələri dəstəkləmək planları varmı və əgər varsa, hansı formatda?

- “Binance”də biz həmişə kriptovalyutaların və blokçeyn texnologiyalarının yayılmasına töhfə verən innovativ layihələri dəstəkləyirik. Məqsədimiz rəqəmsal aktiv ekosistemini dəstəkləmək və inkişaf etdirmək, kriptovalyutalar sahəsində yeni həllər yaratmaqda startaplara və sahibkarlara kömək olmaqdır. Biz yerli təşkilatlarla əməkdaşlığa açığıq və Azərbaycanda bazarın inkişafına töhfə verə biləcək innovativ ideyalar üçün platforma təqdim etməyə hazırıq.

- “Binance” yaxın gələcəkdə Azərbaycanda hansı konkret məhsulları təqdim etməyi planlaşdırır? “Binance” yeni məhsullar hazırlayarkən Azərbaycan kriptovalyutası və maliyyə bazarının hansı xüsusiyyətlərini nəzərə alır?

- Biz həmişə istifadəçi interfeysləri yüksək səviyyədə təhlükəsizliklə birləşdirərək təcrübəni təkmilləşdirməyə çalışırıq. Yaxın gələcəkdə biz Azərbaycanda istifadəçilərin rahatlığını və müdafiəsini yaxşılaşdırmağa yönəlmiş bir neçə yeni məhsulun satışa çıxarılmasını planlaşdırırıq. Əsas sahələrdən biri daha intuitiv və səmərəli həllər yaradacaq “Amazon Web Services” (AWS) texnologiyalarından istifadə edən süni intellektin tətbiqidir. Biz, həmçinin tranzaksiya sürətini yaxşılaşdırmaq və qaz xərclərini azaltmaq istiqamətində işləyirik və istifadəçi vəsaitlərini qorumaq üçün çoxfaktorlu autentifikasiyanı tətbiq edirik.

Biz bu yaxınlarda “Binance P2P” platformasında Azərbaycan manatında (AZN) innovativ avtomatlaşdırılmış ödəniş funksiyasını istifadəyə verdik və bununla da əməliyyatları daha sürətli, daha rahat və təhlükəsiz etdik. Bu məhsul yerli bazarın xüsusiyyətlərini nəzərə alır, ödənişlərin ani təsdiqini və aktivlərin avtomatik buraxılmasını təklif edir ki, bu da Azərbaycanda istifadəçilər üçün kriptovalyutaların alqı-satqısı prosesini xeyli asanlaşdırır.

Onu da qeyd edim ki, biz məhsullarımızın Azərbaycan bazarı üçün lokallaşdırılmasına xüsusi diqqət yetiririk. Bu yaxınlarda 30 dildə 1000-dən çox məqalə və kurs təklif edən “Binance” tətbiqini və “Binance Akademiyası”nı lokallaşdırdıq. 2024-cü ildə biz Azərbaycanda istifadəçilərə kriptovalyutaları və blokçeyni anlamağa kömək edən “Kripto Məktəbi”ni işə saldıq. Əminik ki, bu təşəbbüslər kriptovalyutaların Azərbaycanda gündəlik həyata inteqrasiyasına töhfə verəcək və yerli bazarın inkişafını dəstəkləyəcək.

- Azərbaycanda kriptovalyutalara və blokçeyn texnologiyalarına hazırkı marağı necə qiymətləndirirsiniz və yeni məhsullar bunu necə stimullaşdıra bilər?

- 2024-cü ilin may ayında “Binance” Azərbaycanda istifadəçilər arasında kriptovalyutalara və blokçeyn texnologiyalarına münasibətini öyrənmək üçün sorğu keçirdi. Nəticələr maraq doğurur: respondentlərin 70 faizi 2024-cü ildə investisiya qoymağa davam etməyi planlaşdırır, 65 faizi isə kriptovalyutaların qlobal iqtisadiyyatda mühüm rol oynadığına inanır.

İştirakçıların əksəriyyəti 36-45 yaş arası, ali təhsilli, ticarət, İT və ya sənaye sahələrində çalışan kişilərdir. Eyni zamanda, 42 faiz 2022–2023-cü illərdə ilk dəfə kriptovalyuta alıb, əsasən investisiya üçün (32,2). İstifadəçilərin yarısı öz vəsaitlərinin 20 faizə qədərini kriptovalyutalarda saxlayır və HODL strategiyasına əməl edir, 50 faizi isə kriptoaktivlərin bank depozitlərini əvəz edə biləcəyinə inanır.

“Binance” təhsil proqramları, lokallaşdırılmış məhsullar və rahat xidmətlər təqdim etməklə regionda bazarın inkişafını fəal şəkildə dəstəkləyir. İstifadəçilərin üçdə biri tərəfindən dəstəklənən tənzimləmə Azərbaycanda kripto sənayesinin böyüməsini stimullaşdıraraq inamı gücləndirə və bazarı daha şəffaf edə bilər.