AZNET

Azərbaycan dilinin rəqəmsallaşması sahəsində vəziyyət kifayət qədər problemlidir. Belə ki, internet resurslarında olan tərcümə proqramlarından istifadə edərək hansısa xarici dildə olan cümlələri, mətni Azərbaycan dilinə çevirmək istədikdə, dilimizin qaydalarına uyğun gəlməyən cümlələr alırıq. Bu, bir çox sahələrdə Azərbaycan vətəndaşlarına problemlər yaradır.

Xeberler.az  məlumat verir ki, Maliyyəçi professor Saleh Məmmədovun bildirdiyinə görə, ABŞ, Avropa, Şərqi Asiya alimlərinin dahi kəşfləri hesabına dünya virtuallaşır, həyat tamamilə rəqəmsallaşır (elektronlaşır): 

“Əslində rəqəmsallaşma dildən başlayır, yəni rəqəmsal dilin yaradılmasından. Rəqəmsallaşmanın ana dili ingilis dilidir, amma hər bir ölkə bu prosesə müvəffəqiyyətlə qoşulmaq üçün öz dilinin rəqəmsal variantını yaratmalıdı. Əksəriyyət ölkələr bunu uğurla etmişlər, məsələn, yaponlar, ruslar, avropalılar, koreyalılar və s. Müsəlman ölkələri arasında azacıq hərəkətlənmə türklərdə və qazaxlarda var. Bizim dilçilərimizin böyük əksəriyyəti hələ özləri kompüterdən istifadə etməyi bacarmırlar, həm də elektron həyatın ana dili olan ingilis dilini və bizə daha yaxın rəqəmsal rus dilini dövriyyəyə buraxmaq istəmirlər, o da qalsın sizin ifadə etdiyiniz tərcümə məsələsinə”.

Professorun fikrincə, ilk növbədə rəqəmsal Azərbaycan dili yaratmaq lazımdı. Rəqəmsal Azərbaycan dili dərsliyi (web və mobil əlavəsi ilə bütün şəbəkələrdə yerləşdirmək şərtilə) yaradılmalıdır: 

“Mükəmməl rəqəmsal əlifba qurulmalıdır (tarix boyu Azərbaycanda istifadə olunan əlifbalar və onların konvertasiyası daxil ). Eyni zamanda mükəmməl rəqəmsal orfoqrafiya və qrammatika sistemi qurulmalıdı. Kompüterdə yazanda (rusca və ya başqa rəqəmsal dillərdə) necə səhvləri proqram düzəldirsə, elə də rəqəmsal Azərbaycan dilində düzəltməlidi. Bundan əlavə, keyfiyyətli tərcümə proqramı işlənməlidi".

S.Məmmədovun sözlərinə görə, hazırda şəbəkələrdə istifadə olunan tərcümə proqramı Google-un bir neçə tərcümə proqramından istifadə edilərək tərcüməni həyata keçirir:

 “Ona görə nəticədə ”erməni budaq cümləsi" alınır. Zatən, real Azərbaycan dilinin ilk dərsliyinin müəllifi də azərbaycanlı olmamışdı, mollaların qorxusundan millətin dil dərsliyini yazmağa millətdən heç kim risk etməmişdi. Azərbaycanlıların ilk ana dili dərsliyinin müəllifi böyük alim, pedaqoq, maarif xadimi A. O. Çernyayevski olub. İnternetdə gedən bütün informasiya axınını Azərbaycan dilinə avtomatik çevirə bilən alt tətbiq proqramı işlənməlidir ki, hər hansı materialı bir azərbaycanlı öz ana dilində oxuya bilsin, həm də bütün əlifbalarda, cənublu - ərəb-fars əlifbasında, rusiyalı azərbaycanlı - kril əlifbasında, bizlər isə latın əlifbasında. Bununla bərabər, hər bir xarici dil daşıyıcıları Azərbaycan dilində olan hər hansı materialı ( hansı əlifbada olursa-olsun) öz ana dilinə çevirib istifadə edə bilsin. Bu proqramların web və mobil əlavələri bütün şəbəkələrdə yerləşdirilməlidir.

Rəqəmsal Azərbaycan dili yalnız 10 milyonluq Azərbaycan Respublikası üçün deyil, 50 milyonluq dünya azərbaycanlıları üçündür, bütün millətin bütövləşməsi üçün vacibdir".

 “Multimedia” İnformasiya Sistemləri Texnologiyaları Mərkəzinin direktoru, Azərbaycan İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüzün dediyinə görə, Azərbaycan dilinin xarici dillərə elektron tərcüməsi sahəsində ciddi problemlər mövcuddur:

 “Azərbaycanda bu sahədə ”Dilmanc" adında layihə həyata keçirilir. Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi bu layihəni icra edir. Layihə çərçivəsində “Dilmanc” adlı tərcümə proqramı da yaradılıb, amma son zamanlar hansı işlərin görüldüyünə dair məlumatım yoxdur. Mikrosoft, Windosun özünün orfoqrafiya proqramları var, Azərbaycan dilində müəyyən qədər düzəlişlər edir. Tam olmasa da, müəyyən səviyyədə. Amma tərcümə sahəsində problemlər var, mövcud tərcümə proqramlarında əldə olunan nəticələr aşağıdır. Bu baxımdan, bu sahədə dövlətin dəstəyi ilə işlərin aparılmasına ehtiyac var".

O.Gündüzün fikrincə, tərcümə proqramlarında Azərbaycan dilinə tərcümələrin keyfiyyətsiz alınmasına dilimizin zəngin olmamasının səbəb olduğuna dair deyilənlər reallığı əks etdirmir: 

“Tərcümədəki problemlər dilimizin zəngin olub-olmaması ilə bağlı deyil. Sadəcə, bu sahədə böyük işlər görülməlidir. Azərbaycanın İT bazarı biznes nöqteyi-nəzərindən balacadır. Ona görə də kommersiya baxımından bu bazar üçün məhsul hazırlamaq gəlirli deyil. Hansısa şirkətin bura investisiya qoyub gəlir götürməsi real deyil. Bu səbəbdən bunu bir sosial layihə kimi dövlət hesabına reallaşdırmaq daha məqsədəuyğun olardı”.  (Yeni Müsavat)