TƏHLİL

Məlumdur ki, hazırda ölkədə  milli domenlərin qeydiyyatı ilə İntrans  şirkəti məşğul olur. Eyni zamanda bu qurumun nəzarəti altında olan bir neçə şirkət də qeydiyyat prosesində iştirak edir.

Belə ki,  Azərbaycanda yeganə qurum İntrans-dır ki, bütün .az domen infrastrikturuna  texniki dəstək  və qeydiyyat  bu qurumun əlində cəmləşib və buradan idarə olunur.

Lakin  bu fəaliyyətin  bir qurumun   əlində cəmləşməsi , inhisarçılığn olması və bunun idarəçiliyinin çox aşağı səviyyədə təşkil edilməsi cəmiyyətdə həmişə ciddi narazılıqlar doğurub.

2013-cü ildə  ildə milli domenlərin onlayn qeydiyyat sistemi hazırlanıb. Onlayn qeydiyyatın təkmil olmadığı , xidmətin aşağı səviyyədə olması haqqında ekspertlər və istiafdəçilər tərəfindən  tez -tez narazılıqlar edilir.

Ekspertlər də dəfələrlə vurğulayıb ki, ölkədə hazırda internetin və ümumiyyətlə İKT sahəsinin dinamik inkişafına uyğun gəlməyən sahə məhz milli domen infrastrukturudur.

Bildirilir ki, hazırda milli  domenlərlə bağlı internet ictimaiyyətin maraqlarına cavab verən qeydiyyat qaydaları yoxdur. (Hazırda mövcud olan qaydalar bir şirkətin özəl qaydalarıdır), milli domen qeydiyyatında monopoliya var və bir şəxsin nəzarətindədir, müstəqil qeydiyyatçılar və  qeydiyyat prosesində şəffaflıq yoxdur, qeydiyyat haqqı baha olaraq qalır( Qonşu ölkələrin milli domenlərinin qeydiyyat haqqı 3-4 $ , 5 – 6 $, 20 $ və s)

Həmçinin Azərbaycan dilində olan milli domen adlarından istifadə sistemi hazırlanmayıb.

Bütün bu qeyd olunanlar səbəbindən ölkədə .az domeninə maraq azdır, istifadəçilər daha çox digər beynəlxalq və digər ölkə domenlərinə üstünlük verirlər. Milli internet resurslarımız daha çox başqa domenlər altında fəaliyyət göstərirlər. Bir sözlə, milli domen qeydiyyatı milli maraqlara yetərincə cavab vermir, bu isə artıq milli informasiya təhlükəsizliyi məsələsidir. 

Ekspertlər uzun müddətdir  gündəmə gətirir ki, milli domenlərin qeydiyyat qaydaları müəyyən olunmalı, kollegial qeydiyyat qurumu fromalaşdırılmalı, milli domen qeydiyyatı üçün ödənilən rüsum aşağı salınmalı, qeydiyyat prosesində şəffaflıq təmin olunmalı, inhisarçılıq aradan qaldırılmalıdır.

Qeyd edək ki,  milli domenlərin qeydiyyatı ilə bağlı nəzarət  Rabitə və yüksək texnologiyalar nazirinin müavini Elmir Vəlizadənin kurasiyasındadır. Qeydiyyat qurumlarına birbaşa rəhbərlik isə  ETM-in direktoru, İntrans şirkətinin rəhbəri  Faiq Fərmanov tərəfindən həyata keçirilir.

Onlar dəfərlərlə məsələ ilə bağlı bütün fəaliyyətlərin qaydasında olduğunu desələr də, istifadəçilər və ekspertlər bu sahədə xidmətin çox aşağı səviyyədə, qanunvericiliyə və beynəlxalq normalar uyğun olmayaraq  təşkil olunduğunu bildirir.

Milli domenin (.az domeninin) qeydiyyatının tənzimlənməsi ilə bağlı problemlər  barədə dəfərlərlə  nazirliyə müraciət olunub. Bu haqda dünya təcrübəsinə dayanaraq  müxtəlif təkliflər irəli sürülüb. Lakin hələlik bu sahədə  problemlər istiqamətində hər hansı ciddi addım atılmayıb.

Son günlərdə sosial şəbəkədə online.az ilə bağlı paylaşılan etiraz , tənqidi yazılar bir daha bizi bu məsələyə qaytardı. Belə ki, online.az saytına üz tutan  bütün istifadəçilər saytın fəaliyyət səviyyəsinin əvvəlki dövrlərə nisbətən daha da aşağı düşdüyündən ciddi narazılıq edir.

İstifadəçilər bildirirlər ki , qurumun texniki şöbəsi altı və bazar gün işləmir. Həftə günlərində  də onların sorğularına, müraciətlərinə cavab verilmir.

Digər istifadəçinin sözlərinə görə,  hətta onun mailinə və telefon zənglərinə də qurum tərəfindən cavab verilmir. Saytda da qeydiyyatda keçəndə texniki problemlə qarşılaşırlar. Bu problemləni bildirmək üçün isə qurumdan heç kimi tapa bilmirlər.

İstifadəçilərin narazılığını və qarşılaşdıqları bu çətinlikləri nəzərə alaraq  qurum  dərhal ciddi tədbirlər görməli, bu fəaliyyətin müstəqil   həyata keçirilməsni tənzimləməlidir.

Bu problemlərə aydınlıq gətirmək üçün İntrans şirkətinin rəhbəri Faiq Fərmanovla əlaqə saxladıq.

Faiq Fərmanov Xeberler.az-a bildirib ki, istifadəçilər qarşılaşdıqları problemlə bağlı onlara rəsmi müraciət etmir:

“Bunu sosial şəbəkələrdə paylaşırlar. Bizim xəbərimiz olmur. Ola bilər ki, saytda qeydiyyat zamanı texniki problem olur. Əgər belə problem varsa, müraciət etsinlər biz kömək edək. Vətəndaşlar 0124980522 nömrəsi ilə mənimlə əlaqə saxlaya bilər ki, qarşılaşdıqlar problemi həll etməkdə onlara kömək edək”.

Faiq Fərmanov milli domenlərin qiymət məsələsinə də toxunub. O qeyd edib ki, artıq milli domenlərin qiyməti  13 dollardır.

Şirkət rəhbəri qeyd edib ki, yaxın vaxtlarda milli domenlərin qeydiyyat prosesi , online.az saytı ilə bağlı hər hansı yenilik gözlənilmir.

 Bütün bunların nəticəsi olaraq İT  ekspertlər  bildirir ki, milli domenlərin qeydiyyatı üzrə müstəqil tənzimləyici qurum yaradılmalı, məsələ ilə bağlı normal qaydalar hazırlanmalı, müstəqil qeydiyyat mexanizminin işə başlamalı, şəffaflığın təmin olunmalı və burada monopoliyanın aradan qaldırılmalıdır.

Ümid edirik ki, hazırda Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyində davam edən islahatlar  müddətində bu məsələyə də diqqət ediləcək. 

Məltəm Talıbzadə